De laatste tijd stip ik tijdens satsangs en sessies het volgende nogal eens aan.

Het komt nogal vaak voor dat mensen die zelfonderzoek doen, mediteren, lezen, en andere vormen van psychologische of spirituele vormen van beoefening toepassen dit doen van een weerstand tegen wat-is. Vanuit een ‘nee’. En dat is niet enkel jammer, maar ook potentieel schadelijk. 
Een van de fraaie dingen van advaita (non-dualiteit) is echter dat het in feite niets afwijst, maar enkel een aantal handreikingen en inzichten presenteert die in wezen starten vanuit neutraliteit of anders gezegd vanuit een ‘ja’.

Ja, zo worden dingen doorgaans ervaren. Ja, zo ben je – als organisme, op dit moment. Ja, dit wordt er ervaren, op dit moment. 

Mensen in wie zelfafwijzing sterk aanwezig is, zullen echter nogal snel allerlei inzichten, ervaringen, beschrijvingen en benaderingen gebruiken om zichzelf op de kop te zitten. Het te op te vatten in de trant van ‘zie je wel, ik deug niet’, ‘ik ben niet goed genoeg tenzij ik voldoe aan dit of dat inzicht, of deze of gene teaching’.

En da’s jammer en onheilzaam bovendien. Ontkenning werkt niet. Zelfrechtvaardiging ook niet, net zomin als dit soort zelfafwijzing. (Ook voorafgaande kan weer koren op de molen van de zelfafwijzer zijn… gelukkig ben je die niet, het is enkel een geïnternaliseerd, leugenachtig stemmetje van ‘het men’ – feitelijk slechts een waarneming.)

Dus, wanneer er bijvoorbeeld stress wordt ervaren is het zinvoller om eerlijk te zijn en te erkennen: ‘Ja – ik ben getresst’. Of beter nog: ‘Ja, er wordt stress ervaren.’ Dat is dat namelijk de situatie.

Vervolgens kunnen we bezien wat ermee gedaan wordt. Je hebt immers het verschijnsel en dat wat ermee gedaan wordt. Je kunt gaan dramatiseren, ‘verklaringen’ of afleiding zoeken, het weg-mediteren, het laten voor wat het is, of het bewust ervaren en onderzoeken.

Onderzoeken is beter dan andere benaderingen, maar wanneer het teveel is, is dat nu eenmaal zo. Smoesjes maken is zinloos, erkenning is zinvoller. ‘Het is nu te veel, later kan het wel worden onderzocht.’ Dat kan heel goed kloppend zijn. En indien er eerlijkheid is, weet je ook wanneer dit niet klopt en een lui smoesje is. 

Maak het je niet al te moeilijk, noch al te gemakkelijk, is de vuistregel.

Anyway, vanuit de gevoels-overtuiging ‘ik ben niet goed genoeg’ vertrekken is doorgaans contraproductief. Zelfreflectie of zelfkritiek zijn iets anders dan zelfkwelling. Eerlijk kijken is weliswaar kritisch, maar kritisch zijn is niet per se negatief. Net zomin is feedback niet enkel een kwestie van afzeiken of naar beneden halen.

Wanneer zelfafwijzing het vertrekpunt is, is er al een overschot aan identificatie. Dus: Back Off. Zoom uit. Schenk eerst aandacht aan Bewustzijn. En kijk dan opnieuw – en wees er vervolgens mee (de stress bijvoorbeeld, of het gevoel ‘niet te voldoen’). 

Welke overtuigingen spelen een rol zodat dit of dat als zo echt (of stressvol) wordt ervaren?
Hoe voelt het eigenlijk op zichzelf?
Welke vormen (zelf)rechtvaardiging kan ik zien verschijnen (herken uw smoesjes punt nl)
Wat ik ervan vind en bij voel is niet het ding zelf, dat zijn slechts de reacties, de 2^de laag van interpretaties. Hoe wordt het ervaren vanuit de eerste laag van de directe ervaring zonder duidingen? Bestaat het eigenlijk wel zonder al die duidingen en reacties – of ebt het dan gewoon snel weg?
Is het ’t verzet tegen het gevoel dat het probleem is, of het gevoel zelf?
Hoe kom ik erbij dat ik dit niet zou kunnen ervaren?
Wat vindt Bewustzijn er eigenlijk van?

Zo maken we een begin met eerlijk onderzoek. 

Onderscheidingsvermogen is net zo cruciaal als eerlijkheid, en die moeten geleerd en ontwikkeld worden, zodat helderder wordt wat ‘het verschijnsel op zichzelf is’ en wat de interpretaties, verhalen en reacties zijn. 
Het primaire en secundaire worden nogal eens door elkaar gehaald en verward. Je verhaal over iets is niet het ‘ding’ zelf.
Het interpretatie niveau van ‘het komt door dit of dat’ of ‘het betekent dit of dat’ is meestal niet meer dan een rationalisatie, bezwering, excuus of zelfrechtvaardiging die het ego beschermt. Dat soort verhalen zijn doorgaans weinig helpend. 

Kritisch kijken doorziet dit – zonder het af te keuren! 

Dat wat observeert of ervaart veroordeelt ‘de persoon’ niet, maar ‘ziet’ (of ervaart) wel helder welke maniertjes, verhaaltjes, identificaties en trucjes die deze schijngestalte aanwendt om intact te blijven. Het doorziet de sales pitches van het ego snel en gemakkelijk. Het dient niet afgekeurd te worden, maar doorzien!

Nog iets:

Zelfrechtvaardiging* werkt als een enorm sterk ego-instandhoudend mechanisme (net als zelfafwijzing). Het aparte is dat het hoe dan ook het zelf-beeld in stand tracht te houden – hoe dat beeld ook is! Dus, de zelfwaardeerder doet er (meestal onbewust, of half bewust) alles aan om de cognitieve dissonantie te vermijden die erop wijst dat hij/zij echt niet zo tof is als deze graag denkt. De zelfafwijzer doet er (meestal onbewust, of half-bewust) alles aan om bewijzen dat het minder erg (met hem of haar) gesteld is dan het lijkt te vermijden, wederom om cognitieve dissonantie te vermijden – en zo het (in dit geval negatieve) zelfbeeld in tact te laten. Let daarop! Herken uw sales pitches en ‘verklaringen’ omtrent u-zelf. Dat ‘zelf’ bestaat overigens helemaal niet, het is slechts een (door selectieve herinneringen, aannames en gevoelens gefabriceerd) BEELD!
Uiteraard is de mens is staat van alles en nog wat te rechtvaardigen voor zichzelf en naar anderen toe (tot op het absurde af soms), en het zelfbeeld wordt op deze wijze dus ook steeds instant gehouden en beschermd.

Dus hou dat in de gaten.

Steeds opnieuw kijken. Zo vordert men. Elke dag een beetje, soms geleidelijk, soms met een sprongetje. Elke dag opnieuw beginnen met kijken, voelen, onderzoeken en luisteren is het devies. Niet te veel en niet te weinig. Zo ook met dingen lezen (bestuderen liever) of beluisteren, erover nadenken. (En besef: ergens aan denken is niet hetzelfde als echt ergens over nadenken!).

Elke dag wat zinvols doen, wat noodzakelijke dingen, wat prettige dingen, wat pittige dingen. Als je elke dag een optimale dag ‘creëert’, krijg je sowieso een zo optimaal mogelijk leven! Volwaardig, volwassen en wakkerder dan wanneer je tijd verspilt met blijven hangen in zelfafwijzing (herken hoe dit mechanisme je naar beneden haalt en trap er elke dag een beetje minder in).

Dus: HOU HET BIJ VANDAAG! Het gaat niet om volgend jaar of vorige week, een gefantaseerde finish-line, een toekomstige fantasie, maar wat je nu, vandaag doet (of na laat), en hoe dat wordt gedaan. Maak gebruik van deze dag, dit moment, dit gevoel, deze opwelling.

Enne, aandacht a.u.b.
Als je leest, lees echt! Als je werkt, werk echt. Als je iets beluistert, luister dan echt. Als je onderzoekt, onderzoek open een aandachtig. Als je de aandacht richt op I Am – doe dat dan ook met aandacht – doe niks halfhartig. Halve aandacht is geen aandacht. Herken het, en corrigeer! Wijs niet af, maar corrigeer,

En ondertussen en bij voorkeur: altijd het oog openhouden voor Bewustzijn zelf, de immer open deur…

Er valt nog meer over te zeggen, dus wellicht voeg ik later nog wat toe.

*Lees bijvoorbeeld Mistakes Were Made, But Not By Me eens…. aandachtig (indien uw Engels adequaat genoeg is)…. het gaat o.a. over zelfrechtvaardiging, dissonantie-theorie en andere zaken. Het is soms bijzonder amusant te zien in welke bochten de mens zich kan wringen om verklaringen op te dissen in situaties waarbij men vaak zelfs geen idee heeft aangaande het waarom van een uitspraak of handeling. Dit is veelvuldig onderzocht en aangetoond, zoals o.a. te lezen in genoemd boek maar ook in The Elephant in the Brain, Why Everyone (else) is a Hypocrite, Ruis en aanverwant modern cognitief/psychologisch/neurologisch onderzoekswerk.

Tot slot nog een tekening van een satsang bezoeker 🙂

“De belangrijkste vereiste van het goede leven is om te leven zonder enig beeld van jezelf.” – Iris Murdoch