78. Opgewondenheid, geschoktheid, morele verontwaardiging, enzovoorts, zullen vooral gemakkelijk en veelvuldig oplaaien in de kinderlijk slechtzienden en moedwillig onbewusten. Wie een paar decennia rondloopt en de ogen niet in z’n zak heeft zitten, weet dat alles kan én dus ook plaatsvindt: van het meest fraaie tot het meest afschuwelijke, over and over again. We zijn nogal geneigd tot slechtheid, zo je wilt. De wijze zucht en schudt hooguit meewarig het hoofd – en verstaat, want deze is niet lui en durft te denken, en weet dat leven verandering is. De kinderlijke dwaas, de oppervlakte-mens, de veinzer, het leeghoofd, schreeuwt het al snel uit van ‘ontzetting’ en raast en tiert of huilt al snel en… zoekt vervolgens gelijkgestemden om zich fijn gezamenlijk nog een keer op te winden en door te kunnen jammeren, of om zich te laten ‘ontroeren’ – en zich ondertussen – en meestal heerlijk onbewust – moreel superieur én zo heerlijk ‘verbonden’ te wanen… Daarbij komt nog dat niemand graag z’n eigen aandeel ziet in al wat er gebeurt.
(Bovendien – enige maanden later, lees ik wat Leo zegt tegen Nathan in een boek van Roth: ‘Mensen geven het te makkelijk op en spelen hun gevoelens. Ze willen meteen gevoelens hebben, dus zijn “geschokt” en “ontroerd” de makkelijkste. En de stomste. Zeldzame gevallen daargelaten, meneer Zuckerman, is geschoktheid altijd nep.’ Philip Roth – Ik was getrouwd met een communist – p. 259)
296. DE ULTIEME WAARHEID ONTHULD. – Leven = het gevoel ‘er’ te zijn + andere gewaarwordingen. Mysterieus allemaal, hè? O ja, en de dood is, als dat er niet is, dus… Nu weet je alles.
305. God is perfect, right? Ja natuurlijk, hoezo? Nou, als dat zo is, dan bestaat er geen noodzaak dat hij stukkies van zichzelf afknipt (automutilatie?), deze vonken of brokjes wegstuurt, en deze laat reizen en lijden om te ‘leren’. Hoe kan wat perfect is iets leren? Ja, maar god werkt op mysterieuze wijze! Iets wat perfect is ‘werkt’ niet. Maar hij is ondoorgrondelijk, hij werkt op mysterieuze wijze! Helemaal niet. Dat wat doelen najaagt en er plannetjes op nahoudt, kan niet almachtig zijn, laat staan perfect. Dat klinkt gewoon als een mens! Nogal verward, rusteloos, egocentrisch en geconflicteerd dus. Bovendien zei Emile Cioran zeer terecht het volgende: ‘Mysterie – Een woord waarvan we gebruik maken om anderen te misleiden, om hun wijs te maken dat we dieper zijn dan zij.’ Indeed, of om te verhullen dat we feitelijk niet weten waarover we het hebben en de discussie dood te maken. Net als roepen: ‘Maar ja, dat is een kwestie van geloof ’- alsof dat een argument is, of wijst op iets wat nastrevenswaardig en verheven zou zijn.
(Intellectuele luiheid en onwetendheid, en het napraten van religieuze wartaal worden vaak verkocht als, of aangezien voor diepzinnigheid of spiritualiteit.)
429. De reclamezuilmens gooit zijn innerlijk afval en onvermogen op een comfortabele platitudiaanse grote hoop zoals ‘het kapitalisme’, ‘het socialisme’, ‘de buitenlanders’, ‘het patriarchaat’, ‘de graaiers’, ‘de neoliberalen’, ‘het terrorisme’, ‘de egoïsten’, ‘de regering’, ‘de joden’, ‘de rijkste 1%’, en ontslaat zich daarmee van elke medeverantwoordelijkheid voor alles wat gebeurt – deze kan er immers niks aan doen – en waant zich fijn onschuldig, of zelfs behorend tot de ‘goeden’.
George Steiner zei eens: ‘alles wat u onverschillig laat, daar draagt u aan bij.’
Confronterend. Wanneer u weer eens op vakantie gaat, inkopen doet, een kledingzaak bezoekt, aan een event deelneemt… vraag u dan eens af in hoeverre uw klagerijen en ‘opinies’ overeenstemmen met uw daden? Waar draagt u, feitelijk en dagelijks, aan bij…?
Geen woorden, maar… en anders: bek houden a.u.b.
(Waar investeert uw pensioenfonds eigenlijk allemaal in?)
aangaande het menselijke dier…
462. Ik geloof dat het universum welwillend is! Ik geloof dat u dat enkel hoopt, wat erop wijst dat u de boel juist wantrouwt, niet weerbaar bent, én dus magische hulp van hogerhand wil inroepen. Alleen sommige uiterst fortuinlijke lieden geloven zulke praatjes zolang het hun goed gaat, en daarnaast alleen de hoopvol bevreesden, die lekker willen doorslapen, maar niet meer naar de kerk gaan…
463. Voor de goede verstaander. – Veel stellingen die men poneert zijn louter bezweringsformules, het is vermakelijk daar eens op te letten in de ‘sociale’ omgeving of als u wat op een beeldscherm ziet of iets leest. Er zijn ook veel stellingen die louter bedoeld zijn om onwetendheid, onzekerheid en eendimensionaliteit te verhullen. Binair ‘denken’ is een aardige graadmeter voor de mate van onzekerheid, onbehagen en het ermee samenhangende gebrek aan geestelijke volwassenheid.
(Iemand zei onlangs tegen me: ‘Ik word er zo moe van als mensen zeggen dat de dingen niet zo simpel liggen, en dat ze complex zijn…’ En ze dacht echt dat ze een argument had ingebracht… )
490. ‘Het draait er in het leven om de goede keuzes te maken.’ ‘Hm, die moet men dan ook wel hebben… ‘Wat bedoel je?’ ’Nou, jij bent welgesteld, hebt een welgestelde familie, met allerlei connecties, én hebt hoger onderwijs genoten, dus heb je meer opties dan iemand zonder opleiding, die is opgegroeid in een achterstandswijk bij een arme en ongeschoolde familie die weinig opheeft met studeren maar wel met erop losslaan en dagelijks te veel zuipen. Zo iemand heeft dus simpelweg minder ‘goede’ opties om uit te ‘kiezen’… Er is dus, dunkt me, een verschil tussen keuzes máken, en keuzes hébben, als je al meent dat het ‘in het leven’ om keuzes maken draait. Er is dus geen neutraal ‘nulpunt’ van waaruit een mens ‘start’. Er is sowieso geen ‘nulpunt’. En niemand is ‘gelijk’. Iedereen is immers een eenmaligheid. En elke levenssituatie is anders.
(Wij mensen maken allerlei keuzes in ons leven. Maar weten we ook echt wat we precies kiezen en van waaruit? En weten we wat we daarmee allemaal teweegbrengen, daarmee af- of uitsluiten, en wat alle gevolgen van die ‘keuze(s)’ zullen zijn? Nee, we hebben eigenlijk geen idee! Maar kiezen zul je, moet je, ook al doe je niks… Niet kiezen is ook kiezen.)
532. Die ik van jou, is niet van jou, maar van ‘men’…
567. Het is gemakkelijker om niets te leren, niets te doen en maar te blijven steken en jezelf te herhalen, dan het is om ‘op te staan’ en te beginnen jezelf te overwinnen…
Het is ook minder waardevol en eigenlijk niet om aan te zien.
581. Corruptie. – Wat je niet zegt, terwijl je weet dat het gezegd moet worden, corrumpeert je, verzwakt je, maakt je weer een beetje meer oneigenlijk. Wat je ongedaan laat, terwijl het gedaan moest worden ook. Elke ontkenning, elke leugen, elke manipulatie, elke oneerlijkheid, elke onoprechtheid, elke daad uit lafheid of zwakte misvormt je. En hoe vaker je die dingen laat gebeuren, hoe makkelijker het je afgaat, hoe gewoner het wordt. Maar het vuil hoopt zich op. Het is gif, en het zal zijn uitwerking niet missen… Doe dit jezelf en ons allen niet aan. Wees flinker, authentieker, echter. Elke dag een beetje meer. Enne, het is niet alleen beter, het voelt nog beter ook! Moraliteit uit eigenbelang is de beste soort. Echt-zijn is te trainen, net als zwakte, lafheid, zelfverraad, smoesjesmakerij en slachtoffergedoe. Hoe wil je eigenlijk zijn? Enne, wat doe je daarvoor of daarmee…
691. Een oordeel vellen is gemakkelijker naarmate je minder van de zaak in kwestie afweet.
(Naschrift juni 2024 – Demagogen en andere fanaten moeten drie vijanden zien te bestrijden of ondermijnen: feiten, context en geheugen – ofwel: historisch besef. Gelukkig, voor de volksmenners en andere onoprechte fanaten althans, is de massamens nogal gemakkelijk te verleiden tot vergeten (voor zover ze al iets weten), het verdraaien van feiten en zaken uit het verband te rukken – zij varen immers louter of bij voorkeur op gebaren, grote en simplistische beweringen en woorden; hun onderbuikgevoelens. Ze zien graag allerlei eendimensionale verbanden waar ze eigenlijk niet bestaan, zien ze niet waar ze wel degelijk bestaan en voor nuance of adequate kennis zijn ze van nature blind of immuun… Democratie, een goed idee???).
689. Van gedachten wisselen kan men enkel met hen die ook werkelijk gedachten kunnen denken! De meeste mensen echter, hebben echter enkel meningen, ‘gevoelens’ en overtuigingen, en dan is een uitwisseling, laat staan echt gezamenlijk, hardop denken, per definitie uitgesloten.
(Het veronderstelt nog iets, die term ‘van gedachten wisselen’, namelijk dat een echt gesprek en echt denken ‘can change your mind’ – en dat de deelnemers daartoe impliciet steeds bereid zijn! En precies dát gaat niet bij de ‘mening-mens’ of de ‘overtuigde’. Daarom zijn zulke lieden zo dodelijk saai, remmend, humorloos en irritant.)
696. Waar de bewuste geest in meent te geloven, hoeft niet overeen te komen met waar diens totale systeem of organisme wel of niet in gelooft of op vaart – noch met de enorme gevarieerdheid van diens beweegredenen en impulsen. Er is geen bewust idee nodig om onderhevig te zijn aan de complexiteit van de wil tot zijn en de werking van ‘het onbewuste’. Er is ook geen enkel bewust idee machtig – of overtuigend – genoeg om het hele ‘dorp’ dat u bent – of waaruit u bestaat – permanent onder controle te krijgen, of om te smeden tot een ondeelbaar en consistent, kristalhelder geheel. Maar proberen of voorwenden zullen we het – de mens maakt zichzelf en anderen immers erg graag iets wijs.
BESEF DIT: Elk mens bestaat in wezen uit vele ‘zelven’ (we are multilayerd betings) PLUS – en onlosmakelijk – diens omstandigheid – dat wist Ortega Y Gasset al in 1930… – de huidige hersenonderzoekers en serieuze psychologische experts kunnen dat zelfs aantonen… zie bv Kurzban, Dijksterhuis, Haidt, Kahneman, Simmler, Barret e.a.) We are born from eisen apen, not from fallen angels… – we are a ‘we’ not an ‘I’. ‘Jij’ (eigenlijk: ‘jullie’) en je (‘jullie’) omstandigheden zijn Niet-Twee… lees valse noten 2 en 3 aandachtig, een handvol per dag… en liefst 2 x…
Niemand is gelijk, want ieders ‘make up’ + omstandigheden verschillen : amor fati = spelen met de – eenmalige set – kaarten die er zijn (creatief, onderzoekend & authentiek) – de andere wegen zijn grofweg: laf conformisme, rebelse/dwarse onzin of slachtoffer gedoe (klagen en aanklagen)…
NIETSZCHE – over slappe, slachtofferige, comforthongerige, rechtjes-eisende, ongeïnteresseerde en nauwelijks veerkrachtige luie lui… (de norm these days???) Over altijd ook aanwezige medeplichtigheid aan de eigen ellende heb ik het nu maar even niet… Lees mijn boeken voor meer context en begrip – ze gaan over jou, als menselijk, eenmalig, immer wordend, dubieus, creatief en nogal weerbarstig dier…
‘Wanneer jullie je eigen lijden nog geen uur op je wilt laten drukken en aanhoudend alle mogelijke ongeluk reeds lang van tevoren vóór wilt zijn, wanneer jullie leed en onrust in het algemeen ervaren als slecht, verfoeilijk, vernietigingswaardig, als smet op het bestaan: welnu, dan hebben jullie, behalve jullie religie van het medelijden, ook nog een andere religie in jullie hart, en deze is misschien wel de moeder van de eerste: – de religie van de behaaglijkheid. Ach, hoe weinig weten jullie van het geluk van de mens, jullie behaaglijken en goedmoedigen! – want het geluk en het ongeluk zijn tweelingen, die samen opgroeien, ofwel, zoals bij jullie, samen – klein blijven!’
Het driedelige Valse noten-project is van alles, maar ook een onderstreping van de door José Ortega Y Gasset bondig verwoorde volgende stellingen in zijn boek De opstand van de massamens (uit 1930 N.B.): ‘Intellectueel gezien ben je onderdeel van de massa[mens] indien je, geconfronteerd met een of ander probleem, tevreden bent met de eerste de beste reactie die in je opkomt. (…) Als iemand met ons discussieert maar geen interesse heeft in het vinden van de waarheid en niet de wil opbrengt om oprecht te zijn, dan is hij in intellectueel opzicht een barbaar. (…) Barbaarse principes bestaan niet, barbarij is juist de afwezigheid van normen (of standaarden) waarnaar men kan verwijzen. (…) Barbarij – de afwezigheid van gedeelde waarden – leidt tot versplintering en geweld.’ Hij getuigt van veel meer inzicht in tal van maatschappelijke onderwerpen, maar vooral deze punten verdienden hier even wat aandacht…
Niet alles is ‘maar een mening’, jouw ‘waarheid’ is geen ijkpunt, want feiten, kennis, kunde, studie, serieus onderzoek, (intellectuele) eerlijkheid en standaarden doen er wel dégelijk toe en ik weiger een barbaar (ofwel massamens) te zijn…
De massamens die snel tevreden is met zijn eerste de beste, primitieve opwellingen – en daarmee tentoonspreidt te menen alles al te weten en als mens al ‘te voldoen’ of die van alles en nog wat verdacht of kwalijk vindt behalve de bronnen waar hij of zij zelf uit put, de eigen mate van kennis en kundigheid overschat, alsmede de types en verhalen die zij wel graag geloven (via hun diepgaande internet-bronnen uiteraard), spreken mij niet erg aan. Bovendien spelen allerlei antiliberale, antidemocratische, anti-redelijke, en extreem wantrouwige sentimenten de autoritaire – anti-westerse – leiders in de wereld danig in de kaart. De leiders uit diverse landen (zoals China, Rusland, Iran en dergelijke) die er alles aan doen om de polarisatie en disruptie in het Westen te versterken en uit te buiten, spinnen garen bij, en financieren en stimuleren veel van het anti-maatschappelijke, argwanende tumult.
Heb kritiek, zolang die aantoonbaar en redelijk te argumenteren valt, maar kom vervolgens ook met iets zinnigs; met iets beters, eerlijkers, effectiever, anders is het allemaal tamelijk gratuit…
De liberale democratieën hebben het al vele jaren erg moeilijk, zoals John Gray, Bas Heijne, Anne Applebaum, Paul Verhaeghe, Alain Finkielkraut, Susan Neiman, Peter Sloterdijk, Douglas Murray en diverse anderen al jaren (onderbouwd) betogen en uiteenzetten. De meervoudige oorzaken daarvan zijn echter nogal complex – en de neiging van ‘de staat’ om steeds meer staat te genereren is er maar één van element van. Totalitaire trekken zijn er immers in vele hoedanigheden, en het is een native illusie te menen dat ‘alles wordt bekokstooft’ door een diabolische groep. De werkelijkheid is daar simpelweg veel te complex voor.
Maar veel mensen die tegenwoordig allerlei vormen van kritiek uiten (deels terecht, deels onterecht, deels ondeugdelijk) zijn vaker dan zij menen deel van het (illeberale, totalitairistische) probleem geworden of aan het worden, in plaats van een deel van een oplossing, verbetering en revitalisering van ‘het systeem’, en dat is bijzonder jammer.
De meesten van hen laten het ook (lui en gemakzuchtig als ze zijn) teveel bij klagen, aanklagen en beschuldigen alleen (zowel ter extreme linker- als rechterzijde – en vooral via de socials via allerlei beschuldigings-gelegenheids-clubs). Maar ze doen, zoals gezegd, meestal feitelijk niets. Niets zinvols of concreets ter verbetering van wat dan ook wordt ondernomen, zodat het vaak wat puberaal aandoet. Tevens hanteert men wel erg gemakkelijk enorme koepeltermen als ‘de journalistiek’, ‘de rechterlijke macht’, ‘de media’, ‘het patriarchaat’, ‘de overheid’, ‘het systeem’, ‘de elite’, ‘de wetenschap’, enzovoorts. Men scheert zo gemakshalve van alles en nog wat over een zeer grove kam: hét teken van primitief denken, naar mijn smaak, vooral indien men zelf geen wetenschapper, socioloog, journalist, partij- of bestuurslid of rechtskundige is of zich daar werkelijk in heeft verdiept, en dus amper weet waar men het over heeft (een paar podcasts beluisteren maakt je nog geen terzake kundige, zoals een paar spotify-tracks beluisteren je nog geen muzikant maakt – las iemand van hen Gustav le Bon om maar iets te noemen?)
Dat komt mij net zo dubieus voor als blindelings geloven dat ‘de overheid’ (of wat dan ook voor enorme verzamelnaam) het altijd ‘t beste weet of het altijd bij het rechte eind heeft of over een gouden hart beschikt. (U wel???)
Werkelijk engagement dient verder te reiken dan simplistisch gemekker en/of het rondstrooien of retweeten van wat social media berichtjes of in fakebookgroepjes rondgezonden hypes. Zonder daadwerkelijke – onderbouwde, kundige en realistische – inspanningen ter verbetering van iets concreets (al is het nog zo klein) stelt het allemaal weinig voor, en draagt het volgens mij vooral bij aan sociale ondermijning, de toch al aanwezige onzekerheid en het gevoel van onbehagen, de steeds verder reikende polarisatie en nog meer onheilzaam en lui individualisme…
‘Monsters bestaan, maar er zijn er te weinig om echt gevaarlijk te zijn.
Gevaarlijker zijn de normale mensen.’ Primo Levi
‘Afgunst en haat gebruiken leugens en laster.’ Blaise Pascal
‘Een zaak, hoe rechtvaardig ook, wordt schadelijk,
zodra die zaak wordt verdedigd door een fanaat.’ Fernando Aramburu
‘Het hele probleem van de wereld is dat idioten en fanatici zo zeker zijn van zichzelf,
en wijze mensen zo vol van twijfel.’ Bertrand Russell
‘The trouble is that most people just want to be right.
The very best people, however, want to know if they are right.’ John Cleese
Hear, Hear!
Nog wat fragmenten uit Boek 2:
‘Het gevaar der alleenheerschappij ligt niet in de alleenheerser, maar in de duizendtallen van individuen, die zijn macht onder elkaar verdelen en uitoefenen als kleine despoten,’ aldus socioloog en psycholoog Gustav le Bon – auteur van De psychologie van de massa.
Le Bon zag drie mechanismes die dit collectieve gedrag of deze groepsgeest bewerkstelligen: Anonimiteit: daardoor voelt men zich minder verantwoordelijk voor het gedrag;
Besmetting: emoties verspreiden zich door de massa als besmettelijke ziekte; (Ja, en simplismen ook.)
Suggestibiliteit: in een massa accepteert men suggesties eerder als zijnde waar. Zo is de massa gemakkelijker te leiden door haar een vijandsbeeld voor te houden, dan door een logische gedachte uiteen te zetten. (Mussolini, Hitler en Goebles lazen dit boek nauwkeurig…)
Nietzsche zei: ‘Men ziet liever gebaren dan dat men argumenten hoort.’ Wonderlijk in hoeveel gevallen of op hoeveel terreinen deze dwaas een uitmuntend psychologisch of sociologisch observator is gebleken. Zelfs de filosoof John Gray begint hem (eindelijk) meer en meer te waarderen.
Nog iets: ‘Wanneer je onderdrukt wordt, draag je je verantwoordelijkheid niet, maar ben je evengoed schuldig.’ Ik zou zeggen: ben je evengoed medeplichtig. Punt is dat wie zichzelf niet waardeert gemakkelijk kan worden overheerst of gemanipuleerd. Zo iemand zou beter ‘kunnen beginnen met niet de wereld te veranderen, maar [eerst] zichzelf opnieuw naar waarde te [leren] schatten.’ Aldus Germaine Greer in De vrouw als Eunuch. Ja, begin daar eens…
Ze leren kindertjes dat je kunt worden wat je maar wil, of dat alles zal lukken als je je best maar doet, dat iedereen gelijke kans heeft, je vooral moet doen wat je leuk vindt, dat alles goed komt, dat de meeste mensen deugen, je je passie moet volgen en dat je dan gelukkig wordt, en meer van dat soort eenzijdig geklets…
Don Delillo stelt in Onderwereld (p. 835): ‘De meeste van onze verlangens blijven onvervuld. Dat is de weemoedige implicatie van de wereld – een hunkering naar iets wat verloren of vervlogen of anderszins onbereikbaar is.’ Dat klinkt al wat aannemelijker… al blijft de vraag hoeveel van die verlangens van ons, echt van onszelf zijn, en niet van het ‘men’ dat ze met de paplepel in ons implanteerde… al zal een deel ervan simpelweg een evolutionaire basis hebben.
Nou ja, wil dus wat wil upgraden… lees (open, aandachtig, rustig én eerlijk) mijn vijfdelige aftasting van dit soort en tal van andere, onderlings gerelateerde, onderwerpen van de laatste vijf jaar genaamd ‘filosofische fragmenten’: Leiband, Tao en de Valse Noten-trilogie… en bij grote voorkeur minstens tweemaal.
Enjoy!
en voedt zichzelf aldoende een beetje op!
Want: je blijkt altijd dommer dan je aannam.