Column in InZicht september 2021

Gelukkig of content zijn zou de default setting moeten of kunnen zijn zodra een directe dreiging of werkelijk probleem is opgelost. Honden en katten kunnen dat, maar wij mensen…

Dieren leven gewoon overeenkomstig hun aard en de actuele omgevingssituatie. Maar wij lijken vrij graag moeilijk te doen. We zijn er niet ‘gewoon’, maar veronderstellen een ‘betekenis’, een ‘diepere’ reden van het bestaan, willen weten hoe te leven, en wat goed is en wat kwaad…

Een oorzaak van ons lijden is dat wij verzonnen hebben hoe we zouden moeten zijn, en dit conflicteert met hoe of wat wij – aangeklede en talige apen – werkelijk zijn. Religieuze en andere levensbeschouwelijke systemen schrijven ons voor wat goed zou zijn en wat niet, en dat voegt nog een extra laag aan moeilijkheden toe – en ook die regels en geboden en verboden conflicteren nogal eens en werken het wij-zij-denken in de hand. Maar geen enkel bedacht ‘systeem’ is sluitend, kloppend of echt adequaat, maar eerder een weerslag van alle tegenstrijdigheden waaruit wij bestaan. 

Een andere oorzaak van lijden is dat wij maar matig in staat of bereid zijn bewust te doorvoelen wat ons raakt. Liever onderdrukken en vermijden we onze frustraties, woede, angsten en teleurstellingen, waardoor we vol komen te zitten met emotioneel afval en vreemde overtuigingen die werkelijk rationeel denken én adequaat handelen belemmeren.

Het kan dus lijken dat er tal van oorzaken in de wereld ‘liggen’ die lijden creëren, maar een overgroot deel ligt volgens mij in onze verwarde, gespleten aard: we willen steeds iets zijn wat we niet zijn. Vandaar dat ik het veelvuldig heb over ‘volwassenheid’. Een mens kan, misschien, een echt volwassen of volwaardig exemplaar worden, terwijl een kat bijvoorbeeld, meteen al helemaal kat is, zodra hij geboren is – en deze is ook niet zo in conflict met zijn omgeving (de ‘wereld’) als wij.

Bijna iedereen heeft het gevoel niet goed genoeg te zijn, maar als je iets tracht te worden wat bedacht en dus irreëel is, zul je altijd tekortschieten. 

We hebben allemaal een hele bundel aan tegenstrijdige en tamelijk dwaze normen en waarden opgedrongen gekregen, aangereikt door verwarde en inconsistente types waar we van afhankelijk waren: onze ouders en andere opvoeders. Velen van ons verinnerlijken die warboel aan ‘stemmen’ dusdanig dat we zelfs wanneer de opvoeders allang buiten beeld zijn (overleden bijvoorbeeld) nog aan hun leiband lopen door maar te blijven proberen te bewijzen dat we wel ‘goed genoeg zijn’. 

Enorm veel lijden ontstaat gewoon uit onvolwassenheid, samengevat als: niet helder kunnen en willen denken, overgevoelig zijn voor sociale druk, verwachtingen en onheldere impulsen, het nauwelijks in staat of bereid zijn om emoties bewust te doorvoelen, de neiging om intuïtie te negeren, en uiteraard het onbewust zijn van de Achtergrond of Compleetheid die altijd IS.

Deze onvolwassen toestand maakt ons kwetsbaarder, dommer en onechter dan nodig is. Elke keer als wij onecht handelen telt dit op bij de emotionele frictie die er toch al is. Als wij ‘onze ziel’ verkopen, weer een conflict vermijden, onszelf – of anderen – bedriegen met een ‘verkooppraatje’ of rationalisatie, een ander ten onrechte beschuldigen, dan versterkt dat het gevoel ‘niet te deugen’.

Je zou denken dat zodra de echte behoeften (voedsel, onderdak, eten, wat interactie, iets te doen) zijn vervuld, we zouden ontspannen en net als dieren lekker wat zouden luieren enzo. Maar ook als alles ‘aan de kant’ lijkt, lopen we tegen onszelf aan, onze onrust, onze angst voor leegte en eenzaamheid, ons idee overal recht op te hebben, ons permanent onvervuld zijn. En hoe graag we ook de omstandigheden of de anderen de schuld willen geven: wij lijden nog het meeste aan onszelf! 

Waar oorlog heerst of bittere armoede en uitbuiting is lijden vrij begrijpelijk, maar wat blijkt: we lijden altijd en overal, hoe ‘goed’ we het ook hebben!

We zijn dus rare, ontevreden, irreële beesten. En blijven dat tot we beginnen met echt denken, voelen, kijken en luisteren… 

Ik zal hierover – en over aanverwante zaken – blijven spreken en schrijven, al heb ik niet de illusie dat ‘de mens’ ooit massaal wijs wordt. Een individu kan echter wel degelijk vorderen, misschien ben jij er zo een? Want lijden hoeft niet, en vrij(er) zijn kán echt.

—

(P.S. Dit stuk is Valse noot nr. 879 – Valse noten is deel drie van mijn reeks ‘Filosofische fragmenten’ waarvan Aan de leiband, of je eigen pad? het eerste deel is, en De Tao van Hans het tweede. Valse noten wordt naar verwachting in de loop van 2022 gepubliceerd. Lees m’n boeken a.u.b. – en niet omdat ik er rijk van wordt, want da’s niet het geval helaas, maar omdat u er wel rijker van wordt – en minder hoeft te vragen.)