1. Het einde van bezit?
We staan op de grens van een wezenlijke gedragsverandering. Het productiemodel waarin mensen werken om dingen te kunnen kopen, loopt op zijn eind. We willen niet bezitten, we willen toegang hebben en gebruiken. Wel de lusten, niet de lasten: ‘Don’t own, enjoy!’ Wat betekent dat voor de manier waarop producten worden gemaakt, hoe wij bouwen, voor innovatie en voor economische groei? Onze smartphone is al na twee jaar niet meer up-to-date. Een printer begeeft het per definitie na 4000 kopieën. Producten worden zo ontworpen dat ze gepland snel verouderen, terwijl het einde van de aanwezige grondstoffen met een razende vaart in zicht komt en onze afvalbergen groeien. Maar stel dat we geen lampen meer kopen maar licht. Dan zal degene die ons het licht verkoopt ervoor zorgen dat de lamp niet een bewust verkorte levensduur heeft maar dat hij langer meegaat. De vraag is hoe we kunnen stoppen met het produceren en kopen van nieuwe spullen die nog nét niet kapot zijn en hoe we onze huidige economie-van-meer transformeren naar een economie-van-beter.
Een concrete uiting van een mogelijk alternatief – een die al in uitvoering is. Een verandering van houding, van zijn. En voor mij extra leuk dat Brian Eno ook even opduikt.
2. Ecocide – de advocaten van de aarde.
De wereld kent vier internationale misdrijven: oorlogsmisdrijven, genocide, foltering en misdaden tegen de menselijkheid. De Spaanse onderzoeksrechter Baltasar Garzón en de Schotse advocaat Polly Higgins vinden dat aan deze zeer ernstige schendingen van het internationale recht een vijfde dient te worden toegevoegd: ecocide. Slagen Higgins en Garzón er uiteindelijk in genoeg steun te verwerven om ecocide erkend te krijgen en daarmee de grootschalige vernietiging van onze ecosystemen voorgoed en écht hoog op de internationaal-politieke agenda te zetten? De Schotse Polly Higgins werd voor gek verklaard toen ze voor het eerst riep dat de aarde een advocaat nodig heeft. Degenen die ecologische verwoesting teweeg brengen zouden daarvoor aansprakelijk gesteld moeten kunnen worden. En dus aangeklaagd, gedagvaard en gestraft. Higgins was proces-advocaat, maar heeft haar leven en werken inmiddels geheel in dienst gesteld van de aarde, als juridisch eco-activiste. Sinds 2011 is zij de frontvrouw van de internationale beweging tegen ecocide: de grootschalige vernietiging van onze ecosystemen. Denk aan de verdwijnende Amazone-vegetatie, de olieverwoestingen in de Niger-delta en de Canadese teerzanden. De strijdbare advocate koppelt compassie en charme aan overtuiging en daadkracht. In speciale trainingen leert ze mensen hun eigen talenten op een praktische manier in te zetten voor een duurzame aarde. VPRO Tegenlicht volgt Polly Higgins – en haar ‘earth guardians’ – in 2015 op hun missies, het jaar dat bij uitstek een ‘window of opportunity’ biedt. Higgins brengt een bezoek aan Lapland waar de laatste ongerepte natuur van Europa ten prooi dreigt te vallen aan mijnbouw. Ze overlegt met politici, zoals de Zweedse minister van milieu en bestuurders van kleine eilandstaten als Tuvalu en Vanuatu, bij wie het zeewater aan de lippen staat. Ook de wereldberoemde onderzoeksrechter Baltasar Garzón ijvert als advocaat vanuit Madrid voor internationale wetgeving die het mogelijk maakt om grote vervuilers en natuurverwoesters ter verantwoording te kunnen roepen. De man die in 1998 de arrestatie van Augusto Pinochet voor elkaar kreeg, richt zich anno 2015 op misdaden tegen de aarde. Samen met zijn dochter María roept hij wereldleiders op om de wereld te beschermen tegen misdaden die wat hem betreft gelijk te schakelen zijn aan marteling en genocide. Na dictators en overheden zijn de multinationals aan de beurt.
